Quote:Време, број 701, 25.04.2006


ТАЈНОТО ДОСИЕ НА ЕДЕН НАКЛЕВЕТЕН ПАТРИОТ (1)
Ванчомихајловистот што ја мразеше Бугарија НОВ ФЕЉТОН ВО „ВРЕМЕ“

Досие за битолчанецот Крсте Вељановски

Делови од полициското досие на битолчанецот Крсте Вељановски, кој одлежал шест години затвор во Идризово и бил цели 55 години прогонуван од југословенската УДБА (подоцна Служба за државна безбедност) поради наводна ванчомихајловистичка дејност, ќе објавува „Време“ од следниот број.

„Време“ располага со комплетното досие на Вељановски.

Како и другите 20 илјади прогонувани Македонци што сметале дека македонското прашање не било решено по Втората светска војна, Вељановски се залагал за обединување на Македонија и за нејзино формирање како независна држава. Од белешките за прислушувањето се гледа дека тој уште во раните седумдесетти сметал дека СФРЈ ќе се распадне од економски причини. Иако бил противник на МПО и сите други бугарофилски сили, кодошите на СДБ упорно испраќале извештаи дека работи за ванчомихајловистите.
Во 2000 година со носењето на Законот за лицата прогонувани за идеите на ВМРО, Вељановски бил првиот што го добил своето досие од МВР. Кога видел за што бил „обработуван“ речиси целиот живот, неговото срце истиот ден препукнало од - мака.

Крсте Вељановски, Цветан Најдовски - Десановски, Левко Џамбазов и Митко Босилков, пред повеќе од пет децении биле млади момчиња што не биле задоволни од решавањето на македонското национално прашање. Нивниот слободен ум и дух преживеал наспроти силната пропаганда на тогашната комунистичка партија. Размислувале критички и патриотски, но и антикомунистички. Многу брзо ќе ги откријат последиците од тоа. Како и останатите дваесетина илјади родољуби кои комунистичката власт ќе ги испрати на „превоспитување“ во скопскиот затвор Идризово.

Вељановски во 1947 година бил осуден 15 години строг затвор поради ванчомихајловистичка дејност. Одлежал само шест, му помогнале пријатели - лекари, кои го прогласиле за шизофреничар и така предвреме излегол од затвор. Најдовски пак лежел 10 години за истата работа, Џамбазов пет, а Босилков осум. Вељановски се сметал за водач на групата.
По издржувањето на казните сите продолжиле, на свој начин да се залагаат за обединување на Македонија и нејзино отцепување од СФРЈ.

На тогашната Служба за државна безбедност (СДБ) и требале цели 28 години да го сфати ова. Линијата на досието, под псевдонимот „Банкари“ е променето од „ванчомихајловистичка дејност“ во „македонски национализам и сепаратизам“ во 1986 година, во самото предвечерие
на остварувањето на ноќниот кошмар на македонските комунисти.

Колку и да се напрега на објективност, внимателниот читател на досието, ќе го понесат емоциите од неверојатниот волунтаризам и контрадикторност на работата на тајната служба. Додека во извештаите на изворите (кодошите) на инспекторот што ја водел акцијата, Вељановски упорно се товари за бугарофилство, во стенограмите од прислушуваните разговори на многу места ќе се прочита неговиот став дека „попрво ќе застанел со скопската комунистичка влада, отколку со пробугарската организација МПО“.

Ова најјасно се гледа од извештајот на инспектор на СДБ во 1986 година, кој во својот извештај објаснува, зошто Вељановски и другите треба да се следат како македонски националисти, а не како ванчомихајловист.

„Како ученици во средно училиште стануваат членови и дејствувале во илегална организација ВМРО. Нивната активност се состоела од учествување на состаноците во организацијата, врбување нови членови, составување и растурање летоци, пишување пароли и др. За таквата непријателска ванчомихајловистичка активност се осудени на затвор. По издржувањето на казната продолжиле да остваруваат контакти со истомисленици.

Но, од регистрираните коментари и искажувања се гледа дека не се бореле за идејата на Ванчо Михајлов за припојување на Македонија кон Бугарија, туку напротив заговарале создавање посебна македонска држава со припојување на егејскиот и пиринскиот дел. За проблемите сврзани со македонското национално прашање вината во прв ред ја фрлаат врз државното раководство, кое уште за време на Втората светска војна ги изневерило националните интереси со тоа што ја попречиле македонската војска да оди кон Солун, а била испратена на Сремски фронт“.

Заклучокот на инспекторот уште повеќе изгледа задоцнет бидејќи во досието постои и посебен извештај за посетата на Вељановски на САД и Канада уште во 1977 година. Тој бил таму по покана од роднини и се сретнал со претставници на МПО. СДБ ги прислушувала тие разговори.

„Во разговорите со МПО, Вељановски бил информиран дека во последно време платформата на МПО е изменета. МПО сега ја признавала Македонија, но не се согласувала да биде во составот на СФРЈ. Од тие разговори Вељановски заклучил дека МПО е продолжена рака на сегашната Бугарија и во потполност ја спроведува бугарската теза по односот на македонското национално прашање“.

(продолжува)

Quote:ТАЈНОТО ДОСИЕ НА ЕДЕН НАКЛЕВЕТЕН ПАТРИОТ (2)

„Банкарите“ бараат од Бугарија да ја признае Македонија

Службата за државна безбедност внимателно ја следела битолската група „Банкари“, на чело со Крсте Вељановски, каде и да одела. Во досието особено е интересно едно летување кај источниот сосед, каде што се спомнува името на Венко Марковски, една од најконтроверзните личности во поствоена Македонија.
Марковски бил еден од најзначајните македонски поети пред, во текот на Втората светска војна и потоа. Ги напишал стихозбирките „Народни вигори“ и „Огнови“ во 1938 година, односно година и пол пред делото на Кочо Рацин. Се залагал за македонска нација, јазик и држава и поради тоа бил прогонуван од СДБ. Бил осуден на издржување казна на Голи Оток. Го ослободиле, по што заминал за Бугарија, каде што станал академик и пратеник, но и се приклучил на бугарската антимакедонска кампања.
Вељановски и Најдовски во јули 1975 година заминале за Бугарија. Со нив тргнал уште еден човек за кого тие имале мали сомнежи дека работи за СДБ. Таа личност долго време ја познавале и сепак сметале дека сомнежите не се оправдани.
Но, како што се гледа од извештаите, таа личност наведена под псевдонимот Смилевец, не само што била кодош на СДБ туку била и главниот извор на информации. Речиси сите извештаи за „Банкарите“ го носат потписот на Смилевец.
Токму тој известувал за намерата на Вељановски и на Најдовски да се сретнат со Марковски, како би се испитале можностите за бугарско признавање на Македонија. Инспектор на СДБ во еден извештај од 1975 година за ова пишува: „Меѓу Вељановски, Најдовски и Смилевец постои договор за заедничко летување во Бугарија. Овој податок е особено интересен бидејќи во еден претходен разговор меѓу нив двајца стануваше збор за поврзување со Венко Марковски. Со оглед на присуството на Смилевец сметаме дека не треба да се прават пречки за нивното заминување, бидејќи се претполага преку него да оствариме целосен увид над нивното држење и контакти во Бугарија. Од друга страна, повеќедневниот заеднички престој секако ќе повлијае за надминување на одделни резерви што се уште постојат спрема Смилевец.
Патувањето на ‘Банкари’ во Бугарија треба да се има во вид при евентуална реализација на ‘Тројка’ (инспекторот мисли на апсење на оваа група - нов. заб.), бидејќи Вељановски во една пригода се изрази дека треба да има пасош и во услови на неблагопријатна состојба за нив, по најбрз можен пат да ја напушти земјата заради избегнување репресалии. Сопругата на Вељановски се наоѓа во САД. Засега нема индиции за нивно емигрирање. Преку ‘Терзија’ до нивното заминување во Бугарија ќе бидат следени нивните активности“, констатира инспекторот.
Под „изворот Терзија“, инспекторот мисли на прислушните уреди во шивачкиот дуќан во битолската чаршија, сопственост на Најдовски. Таму најчесто се среќавале овие двајца.
Во досието нема податоци за самата средба со Марковски.
Во тој извештај на досието се спомнува и контакт на „Банкарите“ со една друга следена група заведена под псевдонимот „Тројка“.
„При последниот контакт на Босилковски со Вељановски и со Најдовски, покрај известувањето за бугарската кауза, битолчаните биле пошироко запознаени со дејствувањето и на групата ‘Тројка’ од Скопје“.
Групата „Тројка“, која често се спомнува во досието, била составена од три члена и исто така била следена од СДБ поради ванчомихајловистичка дејност. Интересни се двете имиња што се споменуваат како членови во „Тројка“ - браќата Љубе и Јордан Цветановски по потекло од Демир Хисар. Љубе Цветановски и е познат на јавноста како директор на Македонската телевизија во владата на Љубчо Георгиевски, а неговиот брат-писател, кој подоцна ќе си го смени презимето во Плевнеш, беше македонски амбасадор во Франција. Третиот бил Љубе Наумовски, студент на Вишата техничка школа во Битола.
Смилевец јавува за контакти на „Тројка“ со емиграцијата преку уфрлување пратки во воз, но и за доза недоверба меѓу „Банкарите“ и „Тројка“.
„Нашите досегашни сознанија укажуваат на уште еден битен момент од односите меѓу скопската и битолската група. И покрај интересот за заедничка активност и остварување на целта за обединета и самостојна Македонија, постои меѓусебна доза недоверба и дистанцирање. Утврдено е дека ‘Тројка’ досега не им доставила на ‘Банкарите’ во Битола материјали што ги добива од емиграцијата.
Според нашето мислење, ова може да биде резултат на националистичката определеност на битолчаните и нивното неприфаќање на ванчомихајловистичките ставови за бугарскиот карактер на Македонија“, пишува во досието.

(продолжува)

Quote:ТАЈНОТО ДОСИЕ НА ЕДЕН НАКЛЕВЕТЕН ПАТРИОТ (3)


Писателот Плевнеш подметнал експлозив на скопскиот универзитет?
„Во врска со експлозијата во Скопје, Крсте Вељановски пред соработникот (кодошот Смилевец, н.з.) искажал мислење дека тоа е дело на групата „Тројка“ во која биле опфатени и млади луѓе од универзитетот во Скопје“, стои во извештајот на Службата за државна безбедност од 1975 година.
Во самото досие нема повеќе детали за овој настан, но се гледа дека СДБ се обидувала да го потврди овој податок.
„Иако беше настојувано податокот да се расчисти, досега не е потврден“, наведува безбедносниот инспектор.
Групата „Тројка“, како што пишувавме во претходниот дел, била составена од писателот и поранешен македонски амбасадор во Франција Јордан Плевнеш (во тоа време се презивал Цветановски и бил студент на Филозофскиот факултет во Скопје), потоа неговиот брат Љубе Цветановски, поранешниот директор на МТВ, и Љубе Наумовски.
Сепак, Вељановски и другите „банкари“ имале резерви кон групата „Тројка“. Причина за ова биле материјалите што „Тројка“ ги добивала од емиграцијата, но кои пред се доаѓале од МПО и од друштвото „Тодор Александров“ од Брисел, и двете пробугарски организации. Врската меѓу „Банкарите“ и „Тројка“ бил Митко Босилков.
„Активностите на ‘Тројка’ им биле сомнителни, како и емиграцијата на групата ‘Банкари’. Тие постепено се дистанцираат од нив, како луѓе со сомнителни морални и идејни квалитети“, се наведува во досието.
Понатаму, инспекторот на СДБ ја образложува суштината на политиката на „Банкари“.
„Цветан Најдовски како приватен шивач со свои производи патуваше на пазарите во Струга, Охрид, Кичево, Кавадарци и во Скопје. Во некои од овие градови се среќавал со поранешни осуденици за ванчомихајловистичка дејност и со нив разменувал мислења за статусот на СРМ во СФРЈ, економско-политичката состојба во земјата и во светот, условите за војна и мир и, во тој контекст, решавање на македонското прашање. Врз база на остварените контакти, собраните мислења, оформија став дека не се созреани услови за преминување во организирани форми на дејствување, но дека и понатаму, по пат на селекција да вршат подбор на своите истомисленици, на кои ќе се потпрат во дадениот момент. Преокупирани со идејата за обединување на Македонија, изразуваа незадоволство од општествено-политичкиот систем на СФРЈ. Во нивните дискусии ја критикуваа целокупната внатрешна и надворешна политика и недвосмислено го изразуваа своето антијугословенско и антикомунистичко расположение“, наведува инспекторот. Потоа тој во таа смисла истакнува:
„Според нивна оцена, обединување на Македонија можело да се оствари само во услови на трета светска војна, интервенција на силите на Варшавскиот договор, или внатрешна нестабилност на земјата.
Размислуваа за сојузништво со други непријателски структури. Предвид ги имаа поранешните приврзаници на РИБ (овде се мисли на организацијата Резолуција на Информбиро - група Македонци што сметале дека со остварување поблиски врски со СССР и со Сталин ќе го решат македонското национално прашање, н.з.), заради создавање заедничка опозиција и за изградување единствена македонска платформа. Целта била да попречат Македонија да стане жртва на туѓи интереси при распадот на Југославија. Изразуваа недоверба во македонските комунисти. Стравуваа дека комунистите поаѓајќи од свои идејни гледања, можеле да и ја продадат Македонија на Бугарија, исто како што и ја продале на Југославија по Втората светска војна.
Дејноста на ‘Тројка’, исто како и дејноста на Ванчо Михајлов и на МПО, не ја одобруваат сметајќи дека содржи антимакедонски елементи. Се декларираат за македонски националисти и сепаратисти, но се гледа дека поимот нација не им е доволно јасен.
Се надоврзуваат на старата парола на ВМРО врз која ја градат својата дефиниција, дека македонската нација ја сочинуваат сите Македонци, без оглед на националната припадност и вероисповед“, заклучува СДБ.
(продолжува)

Quote:ТАЈНОТО ДОСИЕ НА ЕДЕН НАКЛЕВЕТЕН ПАТРИОТ (4)
Прогонетите прецизно го предвиделе распадот на Југославија во 1970 година


Со неверојатна, безмалку Нострадамусова прецизност Крсте Вељановски, водачот на групата „Банкари“, ги предвидува причините и начинот на кој ќе се распадне СФРЈ, како и настани потоа и случувања околу Македонија, цели 20 години пред распадот навистина да се случи.
Тој мошне аналитички ги анализира состојбите во СФРЈ во 1970 години. Неговите размислувања и укажувања за тоа време се неверојатно слични на денешните политичко-економски случувања во државава.
Службата за државна безбедност уште во 1967 година го прислушувала дуќанот „Борово“ во битолската чаршија, сопственост на Цветан Најдовски. Во досието снимените материјали се означени како „извор Терзија“. Правејќи резиме, оперативно-техничкиот работник на СДБ резимира:
„Критикувајќи ги општествено-економските и политичките состојби ја омаловажува општествено-политичката акција за надминување на тешкотиите и шпекулира со судбината на СФРЈ по смртта на другарот Тито, односно прогнозира распаѓање. Во вакви услови, гледал можност за остварување на дамнешните желби - обединување и отцепување на Македонија во самостојна држава. Сметал дека нашиот систем е во постојано вриење, дека е гнил, нестабилен и обременет со големи разлики, кои водат кон постапно распаѓање. За ова ги обвинувал Тито и државното раководство, кое, според него, недомаќински се однесувало спрема општествениот имот, односно на преден план ги имало личните, а не општествените интереси“, заклучува прислушувачот.
Особено е интересен еден разговор во дуќанот, снимен на 19 февруари 1970 година, меѓу Крсте Вељановски и Цветан Најдовски:
Крсте: Овие нашите во странство што прават. Би требало и тие да се ангажираат по прашањето на Македонија, ама не ми се верува оти тие се против денешниот режим. Јас да ти кажам право повеќе сум склон кон оваа во Скопје, отколку на „Македонска трибуна“ (Крсте смета дека овој имигрантски весник е пробугарски, н.з.). Му дадоа еден каршилак и на Бугарија и на Грција и му даваат и сега. Ние, Цветане, јас велам, би имале корист од како ќе умри Тито. Ќе станат големи трзавици. Ќе стани борба меѓу хрватско-словенската група и српската и тогаш ако дојди српска група тука, да знаеш оти Хрватите и Словенците ќе се отцепат. Овие нашиве сигурен сум дека ќе застанат на страната на Хрватите, овие во Скопје.
Цветан: Хмм... Не верувам.
Крсте: Не веруваш, ама види тука постои причина. Ранковиќ ќе биди во прашање, партијата негова ќе оживи. (Александар Ранковиќ, поранешен југ. министер за внатрешни работи, тогаш веќе разрешен поради национализам, н.з.). Ранковиќ сега не спие. Тој ќе гледа да се дочепа до власт со неговата комунистичка партија. Овие нашиве ќе се плашат да не му приредат Србите репресалии оти Ранковиќ повеќе настрада од Црвенковски (Крсте Црвенковски, македонски комунист-либерал, функционер на СКЈ, познат по брионската афера на прислушување, со што и нанел силен удар на тогашната УДБА, а жртва на тој случај бил и Ранковиќ, н.з.).
Цветан: Тоа не е ништо, ќе му го дадат него, а другите ќе останат.
Крсте: А ако би се одделиле да ја прифатат хрватската група... така јас си правам една студија во паметов.
Цветан: Ние не граничиме со Хрватска.
Крсте: Сеедно, се отцепува Хрватска и Словенија, се отцепува и Македонија. Србија, Црна Гора и Босна можат да останат. Тогаш можеш да им речеш елате побратими.
Цветан: Тогаш Бугарија ќе гледа да воведи нешто, ќе пристани... со Македонија.
Крсте: Велиш!? Овие комунистиве, мајката се ебале. За да го зачуваат своето интернационално единство утре можат и бугарофили да станат. Тој проблем е за ними и изгледа на тоа ќе дојди. Во овој момент треба и економски овие да издржат. Оти, еве, ние да речиме да би се остварила оваа наша идеја, знаеш дека и ние не можиме да издржиме.
Цветан: Економски сама Вардарска Македонија не можи да издржи. Прво море немаме. Гоце Делчев добро рекол: Македонија без Солун како лук без глава.
(продолжува)

Quote:ТАЈНОТО ДОСИЕ НА ЕДЕН НАКЛЕВЕТЕН ПАТРИОТ (5)
Бугарскиот врховизам напаѓа и во скопскиот затвор

Бугарската влада на Тодор Живков, развивала толку силна пропаганда во Социјалистичка република Македонија, што биле шверцувани врховистички материјали, дури и во скопскиот затвор, каде казни издржувале ВМРО-овците. Кога овие материјали ги наоѓала Службата за државна безбедност, лесно било луѓето да се обвинат за ванчомихајловистичка дејност. Самото апсење на македонските родољуби било максимално злоупотребувано од бугарската пропаганда за да се докаже како “србите ја држат Македонија“. Во ова предничел весникот “Македонска трибуна“ кој се издавал во САД.

Весникот излегува и денес и практично е гласило на МПО. Дистрибуцијата на овој типичен примерок на бугарската пропаганда била забранета од тогашниот СКМ, но за жал неговата илегална дистрибуција била извонредно добро организирана во Македонија.

Крсте Вељановски и Цветан Најдовски, биле и тоа како свесни за ова. Пренесуваме делови од стенограмите за кои се однесуваат за настаните во затворот Идризово, како и нивното писмо испратено до уредникот на “Македонска трибуна“ од 1970 година:

- Цветан: Против врховизмот во затворот и јас бев. Против врховизмот на Ангел Димов баш, јас му велев вака: Ова вие што го прајте не ме бендисува, викам, ама вели против Ангел Димов да...

- Крсте: По петите на Петар Петков одеше (Петков бил исто така еден од осудениците, по издржувањето на казната не бил активен и стигнал најдалеку во тогашното општество - станал професор на Педагошката академија во Битола, нов. заб.) И еден ден че одговараат, оти Глигор беше приврзаник на македонското дело, на ова што ти го кажувам јас. За мене беше позгодно Петар Петков да биди, или сите браќа ми беа, али во сравнение со она што го изврши Војче Попов, значи за мене д-р Чулев за мене беше многу важен (д-р Илија Чулев, бил стрелан во затворот, но било заведено дека се самоубил, нов заб.). За сите беше важен. Конечно таа провокација тоа фаќање за јазикот однесе еден човечки живот, под нозе. Д-р Чулев требаше да живее.

- Цветан: Тоа е фатална грешка.

- Крсте: Фатална грешка. И друго што си допуштија да го критикуваат официјалниот јазик на Македонија, со кој се служеле уште во Турско на Конгресите. И то воопшто земено во сите мемоари и циркулари. И други ќе ти кажам, тие беа хранети со материјалот и литература што ја имале врховистите...и денешната влада. Од таму крадеа мнение, а тоа е грешка.....

На 2 септември 1970 година, Крсте и Цветан решаваат да напишат писмо до уредникот на “Македонска трибуна“, Низамов, револтирани од злоупотребата на нивните затворски судбини, како и постојаната бугарска пропаганда. Писмото било пратено од Ресен:

“...Ништо не се измени од 1916 година до денес. А сега че во поставам едно прашање: зошто Вие во Вашиот орган (“М. Трибуна“, нов. заб.) не го поставувате прашањето за Егејска и Пиринска Македонија, а ги напаѓате Титовци и Србокомунисти? Изгледа спрема Вас Грците и Бугарите го решиле македонскиот проблем во корист наша, така да не е потребно да се затегаме.....Читајќи го вашиот орган се запревме на следнава констатација: зошто алудирате на некакви Бугари во македонија, како на пример во историјата на новата бугарска литература. Ете што кажуваат за светите браќа Кирил и Методи. Минатото на Македонија било бугарско. За тоа имало документи. Но, има документи дека минатото на Македонија било грчко-византиско, или тоа е јужносрбијанско на Цар Душан или Кралевиќ Марко. Самите Кирил и Методи во своите житија не говорат дека се Блгари. Бугарите биле турско-татарско происходение....

Господине Низамов че бидите отфрлени и Македонците не ќе сакаат да чујат за вас. Но, среќата е во тоа што не гледаат, не слушаат и не читаат. Инаку, и плунките ќе бидат малку за Вашиот весник. Да знаете секој Ве смета за непријател....

Во Вашиот весник се напаѓа и постоењето на Македонска православна црква. за големо чудење што многу наши свештеници гниеја по затворите на Узуновски, за слободна црква, која баш сега е отфрлена од српската црква и отцепувањето е придружено со нелегален акт....